ديليميز

آذربايجان توركجه سي نين ائيتم و آراشديرماسي

آهنگ قانونو

آهنگ قانونو

عيني‌جينسلي سسلرين بير-بيريني ايزله‌مه‌سينه آهنگ قانونو دئييلير.

آهنگ قانونو تۆرك ديللري‌نين، خۆصوصيله آذربايجان ديلي‌نين اؤزونه‌مخصوص

علامتلريندن عبارتدير. خاليص آذربايجان ديلينه عايد سؤزلرده آهنگ قانونو پوْزولمور. آهنگ قانونونا تابع اوْلان سؤزلر تۆرك منشأ‌ليدير. بعضي آلينما سؤزلري قبول ائدركن اوْنلاري ديليميزين

آهنگ قانونونا اۇيغونلاشديريريق. مس.: آدام، آرواد، آخير، ظاليم، مۆمكون و س

بضا تۆرك منشأ‌لي مۆرككب سؤزلرده آهنگ قانونو پوْزولا بيلر: قاراگؤز، ايينيارپاقلي، مئشخوْروزو و سايره.

تاپشيريق. هانسي سێرادا آهنگ قانونو پوْزولدوغونو گؤسترين:

1) عاليم، معلومات، چتنه، كرپيج، خرج، گۆندوْغان

2) زارافات، مصلحت، دميرچيليك، قوْلوباغلي

تاپشيريق. آشاغيداكي جۆمله‌‌لري دفترينيزه كؤچورون، آهنگ قانونونا

تابع اوْلمايان سؤزلري مۆعيينلشديرين.

قاراگؤزله عدالت باياقدان بري آياق اۆسته دايانيب بير-بيرينه

باخيرلار. باييردا ايستي اوْلماسينا باخماياراق، اوْنلارين بدني هيجاندان

اۇچونوردو. عدالتين اؤزو حاقيندا دئديكلري قاراگؤزو اؤز مجراسيندان

چێخاريب عدالته دوْغرو مئيل ائتمه‌يه سؤوق ائتميشدي.



هئجا

هئجا

تلفّوظ زاماني سؤزون آسانليقلا حيصه‌‌لره بؤلونمه‌سينه هئجا

دئييلير. هئجانين وارليغي صايت سسله باغليدير. سؤزده نه قدر صايت سس

وارسا، بير اوْ قدر ده هئجا اوْلور:

ميثال.: يا-شێل-لاش-دێ-رێل-مێش.

بۇ سؤزده 6 صايت سس اوْلدوغو اۆچون 6 هئجا واردير. بۇندان باشقا،

بير نئچه هئجالي سؤزلري ده گؤسترمك اوْلار: مس.: قۇ-رۇ-جۇ-لۇق-لا-رێن،

جان-فه-شان-لێق-لا-رێن

آذربايجان ديلينده هئجانين آشاغيداكي نؤولري واردير.

1. ساده هئجا - تك بير صايتدن عبارت اوْلوب نه اؤزوندن اول، نه

ده اؤزوندن سوْنرا صاميتله بيرلشير. مس: اوْ-خۇ، آ-تا، آ-نا. بۇ سؤزلرده‌كي

بيرينجي صايت ساده حساب اوْلونور.

2. آچيق هئجا: اگر هئجا صايتله قۇرتارارسا، بئله هئجا آچيق حساب

اوْلونور. ميثال: با-با، نه-نه، خا-لا، بي-بي و س.

3. قاپالي هئجا - صاميتله قۇرتاران هئجا قاپالي حساب اوْلونور.

مس قار-داش، باش، ال، ات، اۆز و س.

4. هئجالارين اؤرتولو و اؤرتوسوزلويو ايسه اوْنلارين صاميتله باشلانماسي

ايله باغليدير. صاميتله باشلايان هئجا اؤرتولور. (مس: بي-لي-رم،

صايتله باشلايان هئجا ايسه اؤرتوسوز حساب اوْلونور) (مس؛ آت، اوْت، ات) و س.

5. آذربايجان ديلينده چوْخ‌هئجالي سؤزلره، هابئله چوْخفوْنوْمينلي

- چوْخ سسلي هئجالارا آز تصادوف ائديلير. .

ميثال؛ شپريس، ايلياژ، چاريز، ماركس، كند، قند و س. بۇ كيمي چوْخ‌سسلي

سؤزلر بير هئجادان عبارت اوْلوب ديليميزه گلمه سؤزلردي.

هئجا

بير سسدن عبارت هئجا :

آ-تا

اۇ-نا

اۆ-زۆم

ايكي سسدن عبارت هئجا :

آت، سۇ، اوْت،

بۇ، اوْد، قۇ-زۇ

يا-زێ

اۆچ سسدن عبارت هئجا :

باش، آلت،

داش-لێق

مك-تب

دؤرد سسدن عبارت هئجا :

دؤرد، زنگ،

قند، قروپ،

بند، كند



وورغو

وورغو

آذربايجان ديلينده اساس سؤزلرده وورغو سؤزون سون هئجاسي‌نين

اوستونه دوشور. سؤزده هر هانسي بير هئجانين، جومله‌‌ ده ايسه هر هانسي

سؤزون باشقالارينا نيسبتن يوكسك تونلا دئييلمه‌سينه وورغو دئييلير.

آذربايجان ديلي‌نين قانونلارينا گؤره وورغو سؤزون سون هئجاسينا

دوشور. سؤزلره شكيلچي آرتيريلديقدا ايسه وورغو شكيلچي‌نين اوزرينه دوشور.

دئمه‌لي، آذربايجان ديلينده وورغونون يئري ثابتدير، او سون هئجانين

اوزرينه دوشور. مثلا؛ آذربايجان، ياشاماق، قاپيچي، دميرچي و س.

بعضي آلينما سؤزلرده وورغو سؤزون اولكي هئجاسي‌نين اوستونه

دوشور. مثلا؛ اوپئرا، سولا، چئخوو، تولا، كورپوس، ائكسپئرت و س.

چوخ‌هئجالي سؤزلرده هئجالارين هاميسي عيني درجه‌‌ده تلفّوظ

ائديلمير. وورغو يالنيز تلفّوظه عايد اولدوغو اوچون اونو سؤزلرين دئييليشينده،

يعني هئجالارين اوزرينه دوشنده موشاهيده ائتمك مومكوندور.

چوخ‌هئجالي سؤزلرده هئجالاردا بيري ديگرينه نيسبتن يوكسك

ايفاده اولونور. مس: چاليشديق، چاليشميشديق (ديق، ميش اوزرينه دوشور).

دئمه‌لي، سؤزده بير هئجانين باشقالارينا نيسبتن يوكسك، ايفاده‌سينه

وورغو دئييلير.

وورغولو هئجا ايسه اوزرينه وورغو دوشن، يعني يوكسك ايفاده اولونان

هئجا دئمكدير. آذربايجان ديلينده وورغو چوخ زامان سؤزلرين

سون هئجاسي‌نين اوزرينه دوشور. بونا گؤره ده بير چوخ شكيلچيسي قبول ائتديكده

وورغو شكيلچي‌نين اوزرينه دوشور.

مس: اوخو-اوخويور، بيل-بيلر، چاليش-چاليشقان، ياخشي-ياخشيليق، حؤرمت،

حؤرمتجيل و س.

سؤزون كؤكونه بيتيشديريلن شكيلچي ايكي هئجادان عبارت اولارسا،

وورغو بضا شكيلچي‌نين بيرينجي هئجاسي‌نين اوزرينه دوشور. مثلا،

اوخودوقدا، گؤردوكده، ايسته‌ديكجه كيمي سؤزلرده (فعلي باغلامالاردا) ايسه

وورغو شكيلچي‌نين بيرينجي هئجانين صايت سسليسي اوزرينه دوشموشدور. سؤز

كؤكونون سون هئجاسينداكي وورغو بو شكيلچيلردن هانسي‌نين اوزرينه

كئچسه، سؤزون معناسي تاماميله ديَيشيلير. مثلا، اوخوموشلار، گلميشلر،

گليرلر كيمي سؤزلرده وورغو زاماني كاتئقوريياسي شكيلچيلري‌نين

اوزرينه دوشدويو اوچون سؤزلر فئل حساب اولونور. اوخوموشلار،

گلميشلر، گليرلر سؤزلرينده وورغو زامان كاتئقوريياسيندان كميت

كاتئقوريياسي اوزرينه كئچديگي اوچون همين سؤزلر فئل دئييل، فعلي

ايسيم اولور. بوتون ايسيملر اولدوغو كيمي، وورغو سؤزون سون هئجاسي اولان

حال شكيلچيسي‌نين اوزرينه كئچير و هئجا بير يئني معنا ياراتمير؛ مثلا،

اوخوموشلارين، اوخوموشلارا، اوخوموشلاري، اوخوموشلاردا، اوخوموشلاردان

و س.

اونو دا قئيد ائتمك لازيمدير كي، سؤز كؤكونه آرتيريلان هر بير

شكيلچي‌نين اوزرينه وورغو دوشمور.

آذربايجان ديلينده بير سيرا شكيلچيلر واردير كي، اونلار هئچ بير

زامان وورغو قبول ائتمير.

تاپشيريق. ديليميزه باشقا ديلدن كئچن، وورغوسو سؤزون اولكي

هئجالارينا دوشن بئش سؤز تاپيب جومله‌‌ده ايشله‌دين.



سونو قوشا صاميتله قورتاران تك‌هئجالي سؤزلر

سونو قوشا صاميتله قورتاران تك‌هئجالي سؤزلر

آذربايجان ديلينده بير قيسيم سونو قوشا صاميتله بيتن تك-

هئجالي سؤزلر واردير: فنن، خط، حاق، حيسس، كولل، حزز و س. حيسس و

كولل سؤزلري موستسنا اولماقلا بو سؤزلره صاميتله باشلايان شكيل-

چيلر آرتيراندا بو صاميتلرين بيري دوشور: فنلر، سيرلر، خطدن و س.

بو سؤزلره صايتله باشلايان شكيلچيلر آرتيرديقدا ايسه همين

صاميتلر اولدوغو كيمي قالير: فنني، سيرره، حاقيندا و س.



تۆركجه يازاق

 

تۆركجه يازاق

ائندير-دانلود

ائندير-دانلود(يارديم لينك)

يارديم كيتابي

بو پروقيرام اوچون .NET Framework پروقيرامي لازيمدير اگر بيلگلي سايارينيزدا قوشولو اولماسا بوردان دانلود ائديب و قوشا بيلرسي نيز

1-آذربايجان تۆركجه‌سيني اؤيرنمك اۆچون ايمكانلار

2-راحتجه تۆرك ديلين يازماق

3-اليفبالاري بير بيرنه كؤچورمك

1.       لاتين اليفباسيندا اوْلان يازيلاري عرب اليفباسينا كؤچورمك اۆچ نؤودا

·        نوْرمال شكيلده( اۆمومي شكيلده چوْخ ايشلنن كي اوْندا دياكريتيك علامتلرله يوْخدو)

·        دياكريتيك علامتلرله (وْ ۇ ێ ۆ)بۇ شكيلده دياكريتيك علامتلر يانليز بيرينجي هئجادا گليب 

·        بۆتون دياكريتيك علامتلرله (وْ ۇ ێ ۆ)بۇ شكيلده دياكريتيك علامتلر هر يئرده گليب و اۇشاق كيتابلاري و كيلاسيكلر اۆچون اۇيغوندور

2.       عرب اليفباسيندان لاتين اليفبايا كؤچورمك ايكي نؤودا

·        نوْرمال يازيدان

·        دياكريتيك علامتلري (وْ ۇ ێ ۆ) اوْلان يازيدان

3.       كيريل اليفباسيندان لاتين اليفباسينا كؤچورمك

4-سؤزلرين ليستي

آذربايجان تۆركجه‌سي‌نين اوْرفوْقرافييا سؤزلرين ليستي بۇ پروْقيراما آرتيليبدير

سؤزلر عرب و لاتين اليفباسيندادير

بۇ  ايمكان سؤزلر دۆزگون يازماق اۆچوندور

فعلرين صرفيده آوتوْماتيك اوْلور تا سيزه ديل قايدالاريندا يارديمچي اوْلسون

5-هئجا ايله يازيني رنگله‌مك

بۇ ايمكان اوْ كسلر اۆچوندور كي ايسته‌ييرلر لاتينجه‌نين اوْخوماغين باشلاسينلار

هر هئجا بير رنگله رنگله‌نير ،بئله‌ليكله هر رنگده اوْلان بير دفعه‌‌ دئييله‌جك و اوْخوماغي راحت اوْلاجاق

6- يازيدا آهنگ قانون ايله اوْلدان  يانليشي تاپماق و آلتينا خط چكمك

7-ساييلاري(عددلر) يازيليشا چئويرمك

8- پروْقرامين هر ايكي اليفبادا اوْلماسي(لاتين و عرب)

9-آوتوْماتيك كؤچورمك ايمكاني



صاميتلر

صاميتلر

صاميتلر صايتلردن تاماميله فرقله‌نير. بۇ اوْنلاردا ساكيت توْن

عوضينه، كۆيون اۆستونلوك تشكيل ائتمه‌سيندن عبارتدير. بۇنا گؤره ده

صاميتلري اۇزون تلفّوظ ائتمك اوْلماز. آذربايجان ديلينده 23 صاميت

حرف واردير: ب B، چ Ç، ج C، د D، ف F، گ G، غ Ğ، ه(ح) H، خ X ، ژ J، ك K، ق Q، ل L، م M، ن N، پ P، ر R، س(س،ث،ص) S، ش Ş،

ت(ط) T، ي Y، و V ، ز(ظ،ذ،ض) Z.

صاميتلرين بؤلگوسو

صاميت سسلر آشاغيداكي اساسلارا گؤره تسنيف ائديلير.

1. سس تئللري‌نين ايشتيراكينا گؤره؛

2. توْن و كۆيون يئرينه گؤره؛

3. عمله گلمه يئرينه گؤره.

1. سس تئللري‌نين ايشتيراكينا گؤره صاميتلرين بؤلگوسو.

بۇ اساسا گؤره صاميتلر كار و جينگيلتيلي اوْلاراق 2 قروپا بؤلونور.

جينگيلتيلي صاميتلرين تلفّوظو زاماني سس تئللري فعال ايشتيراك

ائدير. اوْنلارين گريلمه‌سي نتيجه‌سينده صاميتلر جينگيلتيلي اوْلور. جينگيلتيلي

صاميتلر بۇنلاردير: ب، بئش ، گ، ق، غ، د، ج، ز، ي، ل، م، ن، ر، ژ.

كار صاميتلرين تلفّوظونده ايسه سس تئللري، دئمك اوْلار كي، ايشتيراك

ائتمير. دئمه‌لي، هر جينگيلتيلي صاميتين كار قارشيليغي اوْلور: ب-پ، بئش -ف،

ق QK، د D-ت(ط) T. كار صاميتلر بۇنلاردير: پP، ك K، س S، ت T، ف F، خ X ، ه (ح) H، چ Ç، ش Ş، ك́ K، خ́ X.

2. توْن و كۆيون ايشتيراكينا گؤره صاميتلرين بؤلگوسو.

اصلينده صاميت سسلرين تلفّوظونده توْن آز اوْلور. بۇ اساسا گؤره

صاميت سسلر 2 قروپا بؤلونور. 1-جي قروپا داخيل اوْلان صاميتلرده كۆي

اۆستون اوْلور. بئله صاميتلر 2 قروپا بؤلونور؛

آ) كۆيلو-جينگيلتيلي صاميتلر: ب B، و V، ق Q، غ Ğ، ژ J، ز(ظ،ذ،ض) Z، ي Y، گ G، ج C، د D، ل L، م M، ن N، ر R.

ب) كار صاميتلر: ك K، پ P، ت T، س S، ف F،  ت T، ه H، خ X ، چ Ç، ش Ş.



قوْشا صايتلي سؤزلرين يازيليشي و تلفّوظو

قوْشا صايتلي سؤزلرين يازيليشي و تلفّوظو

آذربايجان ديلينده بير سێرا قوْشا صايتلي آلينما سؤزلر واردير.

اوْنلاري 2 قروپا آييرماق اوْلار:

1. عيني جينسلي قوْشا صايتلي سؤزلر. اوْنلار اوْلدوغو كيمي يازيلير،

لاكين تلفّوظ زاماني اوْ صايتلردن بيري دۆشور، اوْ بيريسي ايسه اۇزون

تلفّوظ اوْلونور: ساعت - [سا:آت]، معاش - [ما:آش]، جاماعت - [جاما:عت]،

تأسف - [ته:سسوف] و س.

2. تركيبينده مۆختليف جينسلي صايت اوْلان سؤزلر. اوْنلاري دا 2

قروپا آييرماق اوْلار:

آ) تركيبينده مۆختليف جينسلي صايت اوْلان سؤزلر اوْلدوغو كيمي

يازيلير، لاكين تلفّوظ زاماني اوْنلاردان بيري دۆشور، ايكينجيسي ايسه

اۇزون تلفّوظ اوْلونور: مۆعلليم - [مه:لليم]، مۆعاليجه‌‌ - [ما:ليجه]،

سعادت - [سا:دت] و س.

ب) تركيبينده مۆختليف جينسلي صايت اوْلان ائله سؤزلر ده واردير

كي، اوْنلار اوْلدوغو كيمي يازيلير، لاكين تلفّوظ زاماني اوْنلارين

آراسينا بيتيشديريجي «ي» صاميتي آرتيريلير: عائله‌‌ - [آييله]، سيده -

[سييده]، راديوْ - [رادييوْ]، پوْئما - [پوْيئما] و س.

آذربايجان ديلينده ايشلنن آلينما سؤزلرده قوْشا صايتلي و

صاميتلي سؤزلر واردير: جاماعت، ساعت، تعجب، معاش، البته‌‌، حتي،

ستتار و س. قوْشا صاميتلي سؤزلر تۆرك منشأ‌لي ده اوْلا بيلر. مس.:

سككيز، يئددي، دوْققوز، ساققال، چاققال و س.

تاپشيريق. قوْشاسسلي سؤزلره عايد بير نئچه مثال تاپيب جۆمله‌‌ده

ايشله‌دين. بئله سؤزلرين دۆزگون تلفّوظونو اؤيره‌نين.



صايتلر

صايتلر

آذربايجان ديلينده 9 صايت سس واردير: آ A، اێ I، اوْ O، اۇ U، ائ E، ه Ə، اي İ، اۆ Ü، اؤ Ö.

صايت سسلر آشاغيداكي پرينسيپلره گؤره بؤلونور:

1. عمله گلمه يئرينه گؤره.

قالين صايتلر. بۇنلارا آرخا سێرا صايتلري ده دئييرلر: آ A، اێ I، اوْ O، اۇ U؛

اينجه صايتلر: ائ E، ه Ə، اي İ، اؤ Ö، اۆ Ü.

2. دوْداقلارين ايشتيراكينا گؤره: اوْ O، اۇ U، اۆ Ü، اؤ Ö؛

بۇ پرينسيپه گؤره ده صايتلر 2 قروپا بؤلونور:

دوْداقلانان صايتلر: اوْ O، اؤ Ö، اۇ U، اۆ Ü؛

دوْداقلانمايان صايتلر: آ A، اێ I، ائ E، ه Ə، اي İ.

3. ديل اۇجونون اۆست داماغا دوْغرو قالخيب-ائنمه‌سينه گؤره ده ايكي

يئره بؤلونور:

آچيق صايتلر: آ A، اوْ O، ائ E، ه Ə، اؤ Ö.

قاپالي صايتلر: اێ E، اي İ، اۇ U، اۆ Ü.

تاپشيريق . سؤزلري كؤچورون، اۇزانان صايتلرين آلتيندان خط

چكين. اوْنلارين يانليش تلفّوظ فوْرماسيني گؤسترين.

صابير، قادير، نادير، ناصر، عادت، ساكيت، ترانه، سخاوت،

عدالت، حقيقت، صداقت، سليمه، هؤكومه، حؤكومت، نظارت، تأثير،

بابيل، ببير، وكيل، معنا، ناموس، تاجير، كاميل، كاتيب.



دانيشيق سسلري

دانيشيق سسلري

آذربايجان ديلينده 32 حرف، 33 سس واردير. بۇ سسلرين هر بيري

خۆصوصي ايشاره‌لرله – حرفلرله گؤستريلير.

حرفلرين مۆعيين سێرا ايله دۆزولوشونه اليفبا دئييلير.

آذربايجان ديلينده‌كي سسلر آشاغيداكي حرفي ايشاره‌لرله

گؤستريلير:

آ A، ب B، ج C، چ Ç، د D، ائ E، ه-ع-ا Ə، ف F، گ G، غ Ğ، ه H، خ X ، اێ I، اي İ، ژ J، ك K، ق Q، ل L، م M، ن، اوْ O، اؤ Ö،

پ P، ر R، س-ث-ص S، ش Ş، ت-ط T، اۇ U، اۆ Ü،و V ، ي Y، ز-ظ-ذ Z.

تاپشيريق. آذربايجان اليفباسيني سێرا ايله ازبرله‌يين.

 

آنا ديليم

قالخيب شاه داغينا سؤز ايسته‌ييرم،

چاتسين هاي-هاراييم دينله‌ينلره.

من نانكوْر دئييرم، ناجينس دئييرم.

اؤز آنا ديليني بيلمه‌ينلره!

ياد ديلدن پاي اۇموب كيشي ديلنمز،

بۇ لكه اۆستوندن هئچ واخت سيلينمز.

فۆضولي شعرده كيمدير بيلينمز –

اؤز آنا ديليني بيلمه‌ينلره!

بئينينه گيرمه‌دي آنا اؤيودو،

اصيلسيز ياشاييب اوْ بيج بؤيودو.

گؤروم حرام اوْلسون قوْي آنا سۆدو –

اؤز آنا ديليني بيلمه‌ينلره!.... (توْفيق بايرام)